De cursus die ik volg aan de Protestantse Universiteit te Amsterdam, is naar aanleiding van het bovenstaande boek: ”De zwijgende God”. Dr. Marjo Korpel, een van beide auteurs, geeft de cursus.

De cursus cirkelt rond de vraag hoe het kan dat je in de Bijbel regelmatig leest dat God sprak, en dat Hij nu lijkt te zwijgen.
Het is een vraag die in onze tijd veel klinkt, en die ook door kinderen zomaar gesteld kan worden.

Vandaag begonnen wij de dag in de kapel toepasselijk, met het zingen van Psalm 65 vers 1 en 2, waarin onder andere de passage voorkomt:

”De stilte zingt u toe, o Here” een passage die laat zien dat stilte wel degelijk hoort bij God.

Daarna werd gelezen uit Jesaja 62, waar o.a. staat dat de wachters op de muren van Jeruzalem niet mogen zwijgen, en God geen rust mogen gunnen. (Hier komen we straks op terug).

Tenslotte zongen we Lied 751:

“De Heer verschijnt te middernacht
nu is nog alles stil
maar zalig hij die toch reeds wachten Hem begroeten wil.”

Na deze dagopening begon de cursus, met ‘s morgens een boeiend college om in de thematiek te komen:

De vraag naar een God die hoort en spreekt is van alle tijden, niet alleen van onze tijd.
Zo hadden de oude Egyptenaren al de zgn. ”oren-stèles”: kleine zuilen met daarop oren (de oren van de godheid voorstellend) als dank, wanneer men hulp van de goden ervaren had. Tevens werden deze stèles gebruikt om ”je gebed in in te spreken”, immers, de god die tóen luisterde, kon dat nu ook wel eens doen. Hieronder een plaatje van zo’n stèle:

Ook in de Bijbel komt de thematiek van Gods spreken én zwijgen aan de orde.

Evenals in de Israel omringende godsdiensten, is een belangrijk uitgangspunt dat God – ook toen – zelden tot niet rechtstreeks sprak tot de ”gewone man”, maar dit praktisch altijd deed via bijzondere middelaars, zoals Mozes of de profeten. Zij hoorden/ervoeren Gods stem, en gaven dit weer door aan de mensen.
Alleen al dit gegeven relativeert de vraag waarom God nu niet hoorbaar spreekt: dat was toen ook al zo voor het gros van de mensen!
Bovendien sprak Hij toen ook niet voortdurend tot de mensen, daar kon soms ook een hele tijd tussen zitten.
Bijvoorbeeld in Jesaja 42: 14 geeft God dit toe, dat Hij lange tijd stil is geweest:

”Een eeuwigheid hield Ik mij stil,
zweeg Ik, hield Ik mij in”

De docente gaf hierbij bovendien aan dat het tweede deel binnen het boek Jesaja (”Deutero-Jesaja) er sterk op gericht is om in dit verband ook de mensen zélf aan het werk te zetten. Een bloemlezing van enkele teksten:

Zo worden degenen die troost zoeken, aangespoord om zélf troost te bieden aan anderen:

Troost, troost mijn volk!
zegt uw God
spreekt
tot het hart van Jeruzalem en roept haar toe
dat haar strijd vervuld is. (Jesaja 40: 1,2)

Ook in Jesaja 40:9-11 wordt ”Sion” (Israel) opgeroepen om niet langer bij de pakken neer te zitten,
maar, ondanks het feit dat ze Gods zwijgen diep ervaren,
op een  hoge berg te klimmen
en elkaar de hoopvolle boodschap te vertellen dat God een positieve keer in hun lot gaat brengen.

Mij viel hierin op dat er hetzelfde woordje staat als bij Abraham, wanneer die door Gods stem geroepen wordt op reis te gaan naar het beloofde land.
Om dus niet enkel te wachten op Gods ingrijpen,
maar om ook zélf ervoor te gaan,
je te openen voor God,
en zo ruimte voor Hem te scheppen.
Ook zelf pro-aktief!

(want wat nu, zo vroeg ik me af, als Abraham níet gegaan was? Soms moet je blijkbaar als mens jezelf ”bij de haren pakken” en jezelf of anderen optillen uit het moeras, en dan kan gaandeweg blijken dat dit door God wordt gezegend. Hier kregen we ook een goed gesprek bij, want, ook vanuit pastoraal oogpunt vroegen we ons af: wanneer moet je nu iemand aansporen om ook de eigen innerlijke kracht aan te spreken -en is dit heilzaam -, en wanneer moet je dit laten omdat het ook ronduit onbarmhartig kan zijn? Kortom, wanneer moeten we éérst op God wachten, en wanneer moeten we ook zélf aan het werk? Hierop kregen we geen eenduidig antwoord, maar we kwamen wel tot de conclusie dat het in het pastoraat op fijngevoeligheid aankomt, en dat beide polen: ”bid én werk” beide altijd een plekje mogen hebben. Dan weer de een sterker dan de ander, dan weer omgekeerd)

Maar, om kort te gaan, de ”Deutero-Jesaja” blijft sterk inzetten op het activeren van de mensen zelf.

In Jesaja 43:8 staat:

Laat uittrekken [dus aktief vertrekken uit een lamleggende situatie, red.]
een gemeenschap die blind was
al hadden ze ogen
en van doven, al hadden ze oren!

En:

Mijn Heer, de ENE, heeft mij een tong gegeven
zoals leerlingen hebben
opdat ik wie afgemat is weet te antwoorden
met een woord.  Jesaja 50:4

Blijkbaar hebben ménsen dus de goddelijke opdracht iets van God zelf te vertegenwoordigen door hun woorden.

Het gaat bovendien nog verder. Ook God zelf dient ”geactiveerd’ te worden. Het lijkt bijna oneerbiedig, maar toch zegt Jes.62:6-7:

 

Gij, die de Here indachtig maakt,
geen rust voor u.
Gunt Hem geen rust
totdat Hij heeft gegevestigd
totdat Hij Jeruzalem maakt
tot een lofzang op aarde.

Zoals de docente het zei: ”Je mag op de deur bonzen bij God.”

Naar aanleiding hiervan bracht ik in dat in de plaats waar ik ben opgegroeid -en in Salland evenzo- als onheil mensen treft vaak gezegd wordt: ”’t is niet anders”, en dat men poogt zich er bij neer te leggen, omdat je de situatie toch niet kunt veranderen. Ik heb daar vaak diep respect voor, en het betekent volgens mij ook een grote kracht om met moeilijke situaties om te gaan. Om, zoals dan wel eens gezegd wordt, niet je energie te verspillen aan iets dat je toch niet kunt veranderen, maar liever door te gaan met het stuk leven dat je nog wél hebt, en daar het beste van te maken. In het gesprek hierover waren we het er met elkaar over eens dat het niet goed is elkaar hierover in verwarring te brengen (want helpt het als mensen op de ”deur gaan bonzen” bij God? We constateerden dat er immers al heel wat is ”afgebonsd” in de geschiedenis, maar dat vormen van ellende die je overigens niet mensen kunt aanrekenen, gewoon doorgaan). Een gedurende generaties aangeleerde levenshouding als de bovenstaande kan kostbaar zijn. Toch nam dit niet weg dat het wel eens goed kan zijn elkaar hier op te wijzen, dat je misschien wel mag berusten in iets wat toch niet anders lijkt te kunnen, maar… dat Israel hier vanuit de doffe situatie van de ballingschap (die ook niet leek te veranderen) toch werd opgeroepen te blijven hopen, en hier hun gedrag op af te stemmen. Wellicht, zo concludeerden we, dat we hier juist wél op gespitst moeten blijven, en waar we hoop of ruimte zien, elkaar toch – zonder brokken te maken – ook bij de hoop op God (die eens -wanneer?- een verandering ten goede zal betekenen) betrokken mogen blijven houden.

Immers, ook weer een tekst als Jesaja 51:16 geeft de mensen een hele hoge opdracht:

Ik geef ook hier de vertaling uit de Naardense Bijbel die letterlijk en juist vertaalt (de NBV slaat hier de plank mis, want die zegt dat God dingen zal doen, maar hier staat weer dat de méns het moet doen):

Ik (zegt God) leg mijn woord in je mond
en heb met de schaduw van mijn hand je bedekt,
om (en nu komt het!) de hemelen weer uit te spreiden
en de aarde te grondvesten
om weer tot Sion te zeggen
mijn gemeente ben jij!

Kortom, het is hier aan de méns om ”de hemelen weer uit te spreiden en de aarde te grondvesten”.
Dat lijken zaken die enkel God kan en mag doen.
Maar nu God in de ballingschap zwijgt naar zijn volk,zegt Hij toch via zijn profeet dat de ménsen het initiatief mogen nemen
en dat dan blijkbaar toch de hemel weer uitgespreid zal worden en een fundament onder de aarde/het leven komt te liggen.

Immers, het mag weer geweten worden dat God zegt tegen Israel: ”mijn volk ben je!”

Hierbij moest ik denken aan de schepping, daar werkt het net zo:
op dag 1 en 2 schept God de goede voorwaarden (er komt licht, en het water gaat weg),
maar dan geeft Hij de áárde de opdracht om dan bomen en vruchten etc. te gaan voortbrengen.
Dan moet de aarde/schepping ook zélf aan het werk. En kán het ook!

Tot zover mijn weergave van dit zeer boeiende college. ‘s middags borduurden we hier op voort, en bekeken we nog een stuk film van de bekende Bergman, waarin een predikant vanuit zijn pastoraat ook een stuk worsteling kent rond dit onderwerp, en voelbaar wordt hoe lastig en ingrijpend dit alles tegelijk ook blijft.

Maar de woorden van Deutero-Jesaja – dat de mens Gods zwijgen mag doorbreken op goede gronden – bleven heel deze dag doorklinken, en bereiken via dit blog hopelijk ook u.

Heeft God zich uiteindelijk ook niet via die ene mens, de Here Jezus, ten volle uitgesproken, voor al wie het wilde zien?